Uitdrukking ‘Ik ben geen racist maar’ verdwijnt pijlsnel uit het Nederlands

LEUVEN – De zinsnede ‘Ik ben geen racist maar’ is in ijltempo uit het Nederlands aan het verdwijnen. Tot die conclusie komen sociolinguïsten van de KU Leuven na een vergelijkende studie van spontane conversaties van de jaren negentig tot nu.

De frase [Ik ben geen racist maar] dook voor het eerst op in het Nederlands halverwege de jaren zestig, wanneer grote golven gastarbeiders het land overspoelden. “Taalgebruikers wendden de zinsnede aan om duidelijk te maken dat men zich, pro forma weliswaar, distantieert van het racistische gedachtegoed, om de racistische propositie die er op volgde enigszins te verzachten voor de toehoorder”, verklaart professor emeritus Nederlandse Taalkunde Joop van der Horst.

Onderzoekers aan het departement Sociolinguïstiek van de KU Leuven hebben nu ontdekt dat het met het gebruik van de zinsnede de laatste jaren steil bergaf gaat. “Waar men in een typische spontane conversatie in 1995 nog zei ‘[Ik ben geen racist, maar] voor mijn part mogen ze al die bruine apen tegen een muur zetten en afknallen’ hoor je twintig jaar later steeds vaker louter ‘Voor mijn part mogen ze al die bruine apen tegen een muur zetten en afknallen’.”, stelde het team vast.

Een mogelijke verklaring ligt volgens de onderzoekers in het feit dat racisme nu aanvaardbaar is geworden voor het sociale superstraat (de maatschappelijke elite, zoals politici, dokters, advocaten, nvdr.) waardoor het sociale substraat (de maatschappelijke onderbuik) zijn racistische sentimenten niet langer hoeft te onderdrukken.

Gerechtelijke vervolging

“Kijk bijvoorbeeld naar wat Bart De Wever in Terzake zei”, doceert Jaap Spillebeen, een van de onderzoekers. “De populairste politicus van het moment, in prime time op de openbare omroep. Veel meer superstraat kan het niet worden. Ik ga hier niet al zijn racistische uitspraken opsommen, maar die man zegt daar onder andere dat het ‘altijd dezelfden zijn die opduiken in de misdaadstatistieken’. Stel u hetzelfde gesprek voor in de jaren negentig. Filip Dewinter had toen zeker nog moeten zeggen: ‘Ik ben geen racist, maar het zijn altijd dezelfden die opduiken in de misdaadstatistieken’ om politieke zelfmoord of zelfs gerechtelijke vervolging te vermijden.”

Of de conclusie ook voor het Nederlands boven de Moerdijk geldt, moet verder onderzoek uitwijzen. Vast staat alleszins dat het sociale superstraat ook daar inspeelt op de racistische tendenzen in de samenleving. Mogelijk is het een fenomeen dat zich in alle Germaanse talen voordoet, zo bleek uit eerder onderzoek in Groot-Brittannië.

De man in de straat ligt alleszins niet wakker van het onderzoek. “Zeggen ze dat op de unief?”, snuift Leuvenaar Kenneth Desendere. “Tja. Ik ben niet tegen wetenschappers, maar voor mijn part mogen al die dikbetaalde proffen eens een jaar aan de band komen staan om te weten wat echt werken is.”